Inzicht in en verantwoording van onderwijsgelden

Advies: verbeter het inzicht in de bekostiging van en de bestedingen in het onderwijs

Er zijn veel discussies over de bekostiging van het onderwijs en over hoe onderwijsgelden besteed worden. Volgens de raad kunnen die discussies moeilijk beslecht worden doordat het inzicht in de inkomsten en uitgaven van onderwijsinstellingen voor zowel de overheid als het onderwijsveld beperkt is. Dat ligt deels aan de complexiteit van de bekostiging en komt deels doordat de verantwoording van bestedingen een stuk beter kan.

De raad onderscheidt vier met elkaar verbonden vraagstukken in de discussies over onderwijsgelden en doet in dit advies aanbevelingen op deze vier thema’s:

• het functioneren van de systematiek van lumpsumbekostiging;
• de toereikendheid van de bekostiging;
• de doelmatigheid van de bestedingen;
• de verantwoording van bestedingen.

Aanbeveling: behoud en verbeter de lumpsumbekostiging

De raad beveelt aan om te blijven werken met lumpsumbekostiging en om terughoudend te zijn met doelfinanciering. Dat doet het meeste recht aan twee belangrijke basisprincipes: de autonomie van onderwijsinstellingen en een stabiele bekostiging om beleid te kunnen maken voor de lange termijn. Om het inzicht in de bekostiging te vergroten dient de overheid de lumpsumbekostiging te actualiseren en te vereenvoudigen.

Lumpsumbekostiging beperkt de mogelijkheden van de overheid om direct via geldstromen te sturen op nieuwe, landelijke beleidsdoelen. Ook is het zicht van de overheid op de bestedingen en de doelmatigheid daarvan beperkt. Deze tekortkomingen kunnen via wetgeving, verantwoording en toezicht ondervangen worden. 

Aanbeveling: evalueer de toereikendheid van de lumpsum

De overheid dient volgens de raad te evalueren of de onderwijsbekostiging volstaat. Dat vraagt om duidelijkheid over de standaarden waaraan toereikendheid wordt afgemeten. Als de overheid meent dat onderwijsinstellingen naast de wettelijke deugdelijkheidseisen ook aan (ruimere) maatschappelijke opdrachten moeten voldoen en naar hogere kwaliteit moeten streven, dient zij ook te zorgen voor voldoende bekostiging om dat te realiseren. 

Aanbeveling: laat instellingen beleidsrijk begroten

Het systeem van lumpsumbekostiging en een zwakke koppeling tussen bestedingen en doelenop het niveau van de instelling, zorgen ervoor dat het inzicht in de doelmatigheid van de bestedingen ontbreekt. Daarom adviseert de raad om onderwijsinstellingen beleidsrijk te laten begroten: bestedingen koppelen aan beleidsdoelen en deze keuzes inzichtelijk maken voor belanghebbenden en toezichthouders. Vervolgens is een goede evaluatie nodig om te toetsen of de gestelde doelen behaald zijn. Pas daarna kan de doelmatigheid van de bestedingen beoordeeld worden.

Aanbeveling: versterk de horizontale verantwoording over bestedingen

Juist waar de overheid met lumpsumbekostiging instellingen bestedingsvrijheid laat, is verantwoording van bestedingen een noodzakelijke voorwaarde. Voor horizontale verantwoording is professionalisering nodig van interne toezichthouders en medezeggenschapsorganen. De raad stelt ook voor een onafhankelijke instantie op te richten waar zij terechtkunnen voor onderzoek naar financieel beleid van hun instelling. De raad beveelt aan de inspectie toe te laten zien op het proces van horizontale verantwoording en intern toezicht.

Verticale verantwoording en extern toezicht blijven nodig. De Tweede Kamer kan daarbij de verantwoordelijkheid voor het externe, verticale toezicht laten bij de daarvoor in het leven geroepen uitvoerende en controlerende instanties, zoals de inspectie en de Nederlands-Vlaamse Accreditatieorganisatie. Zij kan die instanties wel evalueren, beter toerusten en beter laten ondersteunen.